پلنگ ایرانی، در خطر انقراض

آذربایجان شرقی و احیای نسل پلنگ ایران

با این اوصاف طی سالهای اخیر نسل پلنگ ایران در منطقه شمالغرب کشور به ویژه استان آذربایجان شرقی به صورت غیرقابل باوری احیا شده و حتی جمعیت آن رو به افزایش نهاده است.طی دهه گذشته عوامل مختلفی باعث شد که جمعیت پلنگ در مناطق مختلف آذربایجان شرقی به طور چشمگیری افزایش یافته و این گونه از خطر تهدید خارج شود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، الگوی کشت در کشورهای همجوار شمال غرب ایران تغییر یافت.این امر موجب افزایش حیواناتی همچون گراز شد که به عنوان یکی از غذاهای اصلی پلنگ محسوب می‌شود مناقشه قره‌باغ و ناامنی در این منطقه نیز باعث شد حیوانات مختلف از کشورهای آذربایجان و ارمنستان با عبور از رود ارس به مرزهای ایران سرازیر شوند. بدین ترتیب فراوانی غذا و مهیا بودن شرایط امن زیست‌محیطی برای حیوانات وحشی در این سوی مرزهای ایران موجب افزایش جمعیت پلنگ‌های ایرانی در آذربایجان شرقی شده است.

تا قبل از این حوادث، پلنگ تنها در مناطق حفاظت شده ارسباران و کیامکی گزارش می شد اما امروزه تقریبا در تمام نقاط استان آذربایجان شرقی رد پا و آثار به جای مانده از این حیوان دیده می‌شود.پلنگ از حضور در مناطقی بدون عوارض طبیعی پرهیز می‌کند،کوهستانی بودن منطقه و غیر قابل دسترس بودن برخی از نقاط آذربایجان شرقی یکی دیگر از دلایل افزایش جمعیت این گونه جانوری در استان است.وضعیت زیستی پلنگ ایرانی از سوی کارشناسان اداره کل محیط زیست آذربایجان شرقی رصد می‌شود: بطور کلی تعداد پلنگ‌های موجود در آذربایجان شرقی حدود 50 قلاده تخمین زده می‌شود.استان آذربایجان شرقی بر اساس بررسی کارشناسان حیات وحش مکان بسیار مناسبی برای زیست این پلنگ به شمار می‌آید.

مناطق حفاظت شده ارسباران و پناهگاه حیات وحش کیامکی یکی از بهترین مناطق زیست پلنگ ایرانی است بطوریکه هم اکنون به حدود 10 قلاده پلنگ تنها در منطقه کیامکی زندگی می‌کنند. این تعداد پلنگ برای عامه مردم رقم ناچیزی به حساب آید ،باتوجه به اینکه قلمرو هر پلنگ حداقل 5 هزار هکتار است در وسعت 96هزار هکتاری منطقه کیامکی، وجود این تعداد پلنگ کاملا طبیعی بوده و امکان حیات برای تعداد بیشتری از این گونه عملا غیرممکن است.

 
پلنگ، گربه‌سان قلمروطلب

یکی از جالب ترین ویژگیهای این جانور، ‌قلمرو طلبی آن است به طوریکه در قلمرو هر نرپلنگ، جنس همسان دیگری نمی‌تواند وارد شود. وسعت قلمرو زندگی نرپلنگ‌ها در آفریقا500 هکتار بوده اما قلمرو پلنگ‌های آسیای جنوب شرقی تا 30 هزار هکتار نیز می‌رسد. محدودیت وسعت استان آذربایجان شرقی ،بر اساس مطالعات انجام شده، قلمر هر نرپلنگ در آذربایجان شرقی از 5 هزار هکتار در مناطق حفاظت شده تا 10 هزار هکتار در مناطق آزاد متغیر است که این وسعت برای یک گربه سان قلمرو وسیعی به شمار می‌آید.

پلنگ، درنده‌ای نجیب و قانع

یکی از زیباترین ویژگی‌های این درنده زیبا، ‌نحوه شکار و یافتن غذای خود و اعضای خانواده است. پلنگ‌ها شبانه شکار کرده و در طول هفته یک شکار بزرگ و یک شکار کوچک دارد. این حیوان برخلاف برخی از درندگان هرگز بیش از نیاز خود شکار نکرده و به دیگر حیوانات یک گله آسیب نمی‌زند. پلنگ غذاهای خوشمزه را ترجیح می دهد، قوچ و میش بیشترین غذاهای پلنگ را تشکیل می‌دهد گرچه در مقاطعی شاید گراز هم نصیب این صیاد ماهر گردد.

 
تفاوت پلنگ ایران با دیگر گونه‌های دنیا

پلنگها در سراسر جهان از گونه های مختلفی تشکیل شده اند، پلنگ های موجود در ایران زیرگونه نسلی به نام Pantera Pardus Saxicolon است که با رنگ پوست مایل به خاکستری خود از زیباترین و بزرگرتیرن نسل پلنگ‌ها محسوب می‌شوند. جثه پلنگ ایرانی را درشت و قویتر از گونه‌های مشابه می باشد و بزرگترین پلنگ‌های افریقایی حداکثر 45 کیلو هستند اما پلنگ‌های ایران حتی بیش از یکصد کیلوگرم نیز وزن دارند که این مقدار معادل وزن یک شیر ماده است.

این گربه‌سان باشکوه دارای قابلیت‌های بسیاری در استتار، تنوع زیستگاه و تنوع غذایی است، به همین دلیل نیز این حیوان در مقایسه با گونه‌های دیگر گربه‌سان همچون شیر و ببر از توانایی بیشتری در تطابق با محیط اطراف برخوردار است. پلنگ در سراسر سرزمین ایران به جز استان همدان گزارش شده است ، به نظر می‌رسد استان همدان نیز به بررسی بیشتر نیاز دارد. افزایش جمعیت این درنده خطر چندانی برای مردم ندارد، این گربه سان مگر در شرایط بسیار نادر به انسان حمله نمی‌کند به طوری که طی 30 سال گذشته گزارشی از حمله پلنگ به انسان  گزارش نشده است.از سوی دیگر فراوانی غذا در منطقه نیز موجب شده زیانکاری هایی چون حمله به دام‌های اهلی روستاییان از سوی پلنگ‌ها در آذربایجان شرقی تقریبا صفر باشد.

در تاریخ آذربایجان ‌حیواناتی چون گرگ، عقاب، خرس، مارال و ... همواره از جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ عامه مردم برخوردار بودند اما در مورد پلنگ این موضوع مصداق پیدا نمی‌کند.با این شرایط و به دنبال افزایش تعداد پلنگ‌ها در شمالغرب کشور به نظر می‌رسد، این زیبای درنده به عنوان یکی از حیوانات بومی منطقه، رفته رفته در تمثیل‌ها و ادبیات فولکولور مردم آذربایجان جایی برای خود باز کند.